نگاهي به شيوه مبارزاتي امام خميني(ره)

هر كد ام از آنها د ر جريان مبارزه، شيوه خاصي را بر اساس خط مشي فكري خود د نبال نمود ند . د ر اين رهگذر بارزترين و عميق‏ترين آنها مبارزه امام خميني با طاغوت زمان است كه از د اخل و خارج مورد حمايت‏بود . اين مبارزه، هم از نظر شكل و هم از نظر محتوا با تمام مبارزات متفاوت بود .
د ر تاريخ معاصر ايران، شخصيت ها، احزاب و گروههاي متعد د مبارزه را با انگيزه‏هاي گوناگون و گرايش هاي فكري متفاوت شروع نمود ند كه د امنه اثرات آنها د ر تاريخ تحولات ايران يكسان نبود ه، بعضي پيامد هاي محلي، برخي ملي و تا حد ود ي فراملي د اشته‏اند . حركتهايي هم به د لايلي مورد استقبال عمومي قرار نگرفته و پس از مد تي متوقف و فراموش شد ه‏اند و چند ان منشا تحولات نبود ه‏اند .
به هر حال هر كد ام از آنها د ر جريان مبارزه، شيوه خاصي را بر اساس خط مشي فكري خود د نبال نمود ند . د ر اين رهگذر بارزترين و عميق‏ترين آنها مبارزه امام خميني با طاغوت زمان است كه از د اخل و خارج مورد حمايت‏بود . اين مبارزه، هم از نظر شكل و هم از نظر محتوا با تمام مبارزات متفاوت بود . امام يك روحاني بود كه از پايگاه مرجعيت قم با شعار اسلامي قيام را عليه د ولت پهلوي شروع كرد و يك رژيم كهنسال را با ابزار تبليغ و اند يشه د يني به همراهي مرد م متلاشي كرد . گرچه د ر د و قرن اخير روحانيان ايران مبارزات مختلفي را عليه قد رتهاي حاكم سازماند هي نمود ند ولي به اين حد فراگير و منجر به نتيجه نشد .
بسياري از آنها د ر ميانه راه سركوب و يا مانند مشروطه و نهضت ملي نفت‏به د يگران واگذار گرد يد . د ر يك قرن اخير بعضي از شخصيت ها، احزاب و گروههاي سياسي جهت پيش برد ن اهد اف خود به صورت مقطعي با روحانيت - به د ليل د اشتن پايگاه مرد مي جهت استفاد ه ابزاري - تفاهم كرد ند و بعد از رسيد ن به اهد اف، روحانيت را كنار زد ند و يا قرباني مطامع خود نمود ند ، كه بارزترين اين حركتها قيام مشروطه و نهضت ملي نفت‏بود ، كه د ر مشروطه پس از فتح تهران اولين اقد ام آنها بر د ار كرد ن روحاني مبارز شيخ فضــل‏الله نـــوري بود و د ر نهضت ملي نفت د ر شرايط غير واقع‏بينانه خود را از همراهي روحانيت متعهد كه از پايگاه مرد مي برخورد ار بود ، جد ا كرد ند و حتي به توصيه‏ها و د لسوزي هاي خيرخواهانه مبارز بزرگي چون آيت‏الله كاشاني اعتنايي نكرد ند و با اد عاي پشتيباني از ملت كاري از پيش نبرد ند و كشور را تحويل استعمارگران غرب د اد ند و قيامهاي د يگر همچون مشهد ، اصفهان و تبريز به د ليل عد م همراهي مرد م به شكست انجاميد . ‏
‏ـ «با همه فشارها و شكنجه‏ها و اهانت ها كه بخصوص ملاها د ر آن روزهاي اختناق ايران توجه پيد ا كرد به نوبه خود چند مرتبه براي د فع فساد هايي كه آنها خصوصي از منابع صحيح اطلاع د اشتند قيام و نهضت كرد ند ، از اصفهان و تبريز و مشهد ؛ ولي سستي مرد م كه قوه اجراء مقاصد مد برانه علما هستند اقد امات آنها را عقيم كرد .»۱ ‏
د ر مقابل، حضرت امام با شناخت از تاريخ ايران به ويژه تاريخ معاصر و با كوله‏باري از تجربه پا به ميد ان مبارزه نهاد . ‏
‏ـ «من خود م تاريخ اينها هستم. من ياد م هست از آن وقتي كه رضا شاه آمد و كود تا كرد تا حالا، همه اين مسائل من ياد م هست.»۲ ‏
و تمام حركت هايي كه باعث‏به انحراف كشيد ه شد ن مبارزه بود از فرصت‏طلبان سلب، و با ماهيت كاملا اسلامي و الهي و تكيه بر مرد م به حركت الهي خود اد امه د اد . شرايط و مشاركت تمام گروهها، احزاب سياسي و شخصيت ها را منوط به موافقت، همراهي و تبعيت از اهد اف مرد م كه همانا اسلام است د انست. به كارگيري تجربيات گذشته باعث‏شد كه امام با شيوه‏هاي متمايز، هد ايت مبارزه را تا پيروزي نهايي د ر د ست د اشته و از انحرافات جلوگيري كند . گرچه ما د ر اين پژوهش قصد بررسي قيامهاي گذشته را ند اريم ولي با نگاهي گذرا د ر مي‏يابيم كه يكي از علل ناكامي و شكست آنها شيوه مبارزاتي بود كه باعث عقيم ماند ن اهد اف آنها شد . سعي ما د ر جهت‏شناخت‏شيوه مبارزاتي امام خميني است كه منجر به پيروزي و تشكيل حكومت اسلامي شد و مد ت د ه سال آن را رهبري كرد ند . براي فهم بهتر بايد ماهيت و اهد اف مبارزه را شناخت تا شيوه مبارزه را بررسي نمود ، چون شيوه‏ها تابعي از ماهيت و اهد اف مبارزه مي‏باشند . ‏
● مبارزه و ماهيت آن ‏
مبارزه امري كلي و عـــام است، و به معناي قيام، مقــاومت، ايستاد گي، ستيز و تلاش براي د ست‏يابي به يك هد ف - شامل امور ماد ي يا معنوي - مي‏شود و اين انسان است كه با جهت‏گيري به آن معنا مي‏بخشد . گاهي براي هواي نفس و كسب قد رت شيطاني تلاش مي‏كند و تا مرز استعمار و استثمارگري پيش مي‏رود تا عطش روح استكباري خويش را سيرآب كند و گاهي براي رسيد ن به حق و حقيقت مطلق مبارزه مي‏كند تا خود را به قرب حق برساند . بر اين اساس مبارزه د و جهت د ارد . مبارزه الهي، مبارزه‏اي كه د ر مسير و راه خد اوند صورت مي‏گيرد و مبارزه غيرالهي و طاغوتي، مبارزه‏اي كه د ر راه طاغوت صورت گيرد . ‏
«الذين امنوا يقتلون في سبيل الله و الذين كفروا يقتلون في سبيل الطغوت.»۳ ‏
ـ آنان كه ايمان آورد ه‏اند پيكار مي‏كنند د ر راه خد ا و آنان كه كفر ورزيد ه‏اند پيكار مي‏كنند د ر راه طاغوت. ‏
اساساً د ر اسلام مبارزه في نفسه اصالت ند ارد بلكه وسيله‏اي است‏براي رسيد ن به هد ف. موقعي كه مسير حق باشد ممد وح است و اين مبارزه از د رون شخص كه مبارزه با نفس است و جهاد اكبر ناميد ه مي‏شود شروع و تا سطح جامعه د ر ابعاد مختلف گسترش مي‏يابد و قرآن راه رسيد ن به خد ا و ملاقات با ايشان را از طريق مبارزه ميسر مي‏د اند . ‏
«يا ايها الانسان انك كاد ح الي ربك كد حا فملقيه. فملاقيه»۴ ‏
ـ اي انسان، همانا تويي رنج‏برند ه به سوي پرورد گار خويش رنجي را پس رسند ه‏اي بد ان رسيد ن و نائل شد ن به پرورد گار جز با كوشش زياد ميسر نيست.
كد ح مبارزه و تلاش مستمر و زياد را مي‏گويند و اين خود مقد مه‏اي براي قرب الهي است و بد ون آن رسيد ن به حق امكان‏پذير نيست. اگر مبارزه د ر خد مت‏شيطان و هواي نفس قرار گيرد نامشروع است و هيچ ارزشي ند ارد بلكه خود عامل تباهي انسان و جامعه مي‏شود . د ر نظر امام، مبارزه امري است كه د ر طول تاريخ ميان حق و باطل - كه مظهر آن انسان صالح و غيرصالح است - جريان د ارد : ‏
‏ـ «از اولي كه بشر د ر د نيا آمد ه است‏باب تنازع بين صالح و غيرصالح پيد ا شد ه است.»۵ ‏
ولي هد ف اين است كه انسان ماهيت مبارزه‏ها را د رك كند و د ر مسير مبارزه حق قرار گيرد و براي همين است كه امام د ر كنار د عوت به مبارزه ماهيت آن را ياد آور مي‏شود تا پيروان طريقت او خطوط مبارزه را تشخيص د هند و د ر خط شياطين قرار نگيرند . ايشان د ر اولين و تاريخي‏ترين سند مبارزاتي كه د ر ارد يبهشت‏سال ۱۳۲۳ (ه. ش) نگاشته و د ر كتابخانه وزيري يزد به ياد گار ماند ه است‏به تبيين مبارزه از د و د يد گاه مي‏پرد ازد : ‏
‏«قل انما اعظكم بواحده ان تقوموا لله مثني و فراد ي»۶ ‏
ـ بگو يك سخن شما را پند مي‏د هم كه شما خالص براي خد ا د و نفر د و نفر با هم يا هر يك تنها د ر امر د ينتان قيام كنيد . ‏
خد اي تعالي د ر اين كلام شريف از سر منزل تاريك طبيعت تا منتهاي سير انسانيت را بيان كرد ه و بهترين موعظه‏هايي است كه خد اي عالم از ميانه تمام مواعظ انتخاب فرمود ه و اين يك كلمه را پيشنهاد فرمود ه. اين كلمه تنها راه اصلاح د و جهان است. قيام براي خد است كه ابراهيم خليل الرحمن را به منزل خلت رساند ه و از جلوه‏هاي گوناگون عالم طبيعت رهاند ه ‏است.
خليل آسا د ر علم اليقين زن
ند اي لا احب الافلين زن ‏
قيام لله است كه موسي كليم را با يك عصا به فرعونيان چيره كرد و تمام تخت و تاج آنها را به باد فنا د اد و نيز او را به ميقات محبوب رساند و به مقام صعق و صحو كشاند . قيام براي خد است كه خاتم‏النبيين - صلي الله عليه و آله - را يك تنه بر تمام عاد ات و عقايد جاهليت غلبه د اد و بتها را از خانه خد ا براند اخت و به جاي ـ آن توحيد و تقوا را گذاشت و نيز آن ذات مقد س را به مقام قاب قوسين او اد ني رساند . ‏
خود خواهي و ترك قيام براي خد ا ما را به اين روزگار سياه رساند و همه جهانيان را بر ما چيره كرد و كشورهاي اسلامي را زير نفوذ د يگران د رآورد ه. قيام براي منافع شخصي است كه روح وحد ت و براد ري را د ر ملت اسلامي خفه كرد ه است. . .۷ ‏
د ر عصري كه اكثريت روشنفكران و سياسيون، بخصوص د ر كشورهاي اسلامي و حتي د ر د اخل كشور با شعار جد ايي د ين از سياست كه استعمارگران بر آنها تحميل كرد ه بود ند و يا د ين افيون جامعه است از مذهب و الگوهاي مذهبي د ور مي‏شد ند و با ابزارهاي جد اي از مذهب براي مبارزه و رفع سلطه به جنگ استعمارگران د اخلي و خارجي توصيه مي‏كرد ند ، امام يگانه كسي بود كه با شعار مذهب به جنگ طاغوت رفت و تا آخرين لحظه زند گي خويش به اين شعار وفاد ار ماند و اعلام د اشت: ‏
‏ـ «راه رهايي هر ملتي از چنگال استعمار، مذهب است كه ريشه د ر عمق جان آن ملت د ارد .» ۸ ‏
‏«د ستورات مذهبي ما كه مترقي‏ترين د ستورها است راه ما را معين فرمود ه است. ما با آن د ستورها و تحت رهبري بزرگ مرد د نيا، محمد ـ صلي‏الله عليه و آله ـ با تمام قد رتهايي كه بخواهند تجاوز كنند به مملكت ما، مبارزه خواهيم كرد .» ۹‏
حضرت امام، توحيد را محور مبارزات خويش قرار د اد و هرگز از الگوي د يگر غير از خط توحيد پيروي نكرد و تمام اهد اف خويش را د ر پناه مذهب جستجو نمود و كساني كه د ر اوج مبارزه شعاري غير از مذهب اسلام را مطرح مي‏كرد ند به خد مت نگرفت. امام ابتد ا آنها را به اسلام د عوت مي‏كرد و د ر صورت عد م پذيرش، صف آنها را از انقلاب جد ا مي‏نمود . براي بازشناسي و تحليل ماهيت روش مبارزاتي امام نمي‏توان از تئوري هاي رايج جامعه‏شناختي وام گرفت‏بلكه از طريق شناخت مفاهيم د يني مي‏توان به تبيين آن د ست‏يافت. شناخت مفاهيم د يني از د و جنبه حائز اهميت است‏: يكي از نظر محتوا و د يگر از حيث جنبه‏هاي نماد و زبان مورد استفاد ه د ر مبارزه. اين مفاهيم د ر هيچ انقلابي جز انقلاب انبياء و ائمه (ع) سابقه ند ارد . ‏ـ «انقلاب اسلامي بر مبناي اصل توحيد استوار است كه محتواي اين اصل د ر همه شوون جامعه سايه مي‏افكند .»۱۰بر اساس اين اصل مفاهيم و ابزارها مبارزه و نماد هاي آن مشخص مي‏شود . هرگز كلمات يا مفاهيم استفاد ه شد ه د ر اين‏گونه مبارزات را از نظر معنا و مفهوم با مفاهيم و شكل معاد لات رايج نمي‏توان يكي د انست. براي شناخت‏بيشتر ماهيت انقلاب بايد با فقه، احكام، تاريخ اسلام و تفسير و تجزيه و تحليل آن آشنا بود . ‏
● اهد اف مبارزه
براي د رك بهتر شيوه مبارزاتي هر انقلاب و رهبري آن بايد اهد اف مبارزه و نتيجه آن را شناخت. تا اهد اف يك قيام مشخص نشود نمي‏توان راجع به ابزارهاي آن گفتگو نمود . اهد اف اكثر انقلابات تاريخ معاصر را غلبه جهت كسب قد رت، تغيير و تحول د ر جهت نياز ماد ي و يا حاكميت ايد ئولوژيهاي ماد ي تشكيل مي‏د هد و انقلابي پيروز است كه به اهد اف از پيش تعيين شد ه خود برسد ولي د ر انقلاب اسلامي چنين مسيري طي نمي‏شود . نه كسب قد رت و نه تحول و حاكميت ايد ئولوژي ماد ي، بلكه مهمترين هد ف رهبري آن، اد اي تكليف و وظيفه‏اي كه خد اوند تعيين كرد ه است، مي‏باشد : ‏
‏ـ «همه ما مأمور به اد اي تكليف و وظيفه‏ايم نه مأمور نتيجه.»۱۱
‏«ما به شرط غلبه قيام نمي‏كنيم، ما مي‏خواهيم يك تكليفي اد ا بكنيم.»۱۲
اين نوع نگاه به مبارزه و قيام فقط د ر مكتب الهي اسلام ميسر است. مهمترين اهد اف انسان، سعاد ت، خوشبختي و كمال وي د ر اد اي اين وظيفه است. هد ف امام اين بود كه اين تكليف خوب اد ا شود ، اما سؤال اين است كه ماهيت اين تكليف چيست و از چه مفاهيم نظري و عملي پيروي مي‏كند و رابطه آن با سعاد ت و كمال انسان و جامعه چگونه است. امام طي بياني به اين سؤال جواب مي‏د هد : ‏
‏ـ سعاد ت و كمال انسان و جوامع د ر گرو اطاعت از قوانين الهي است كه توسط انبيا به بشر ابلاغ شد ه است و انحطاط و سقوط بشر به علت آزاد ي او و تسليم د ر برابر ساير انسانهاست و بنابراين، انسان بايد عليه اين بند ها و زنجيرهاي اسارت و د ر برابر د يگران كه به اسارت د عوت مي‏كنند قيام كند و خود و جامعه خود را آزاد سازد تا همگي تسليم و بند ه خد ا باشند و از اين جهت است كه مبارزات اجتماعي ما عليه قد رتهاي استبد اد ي و استعماري آغاز مي‏شود و نيز از همين اصل اعتقاد ي توحيد ، ما الهام مي‏گيريم كه همه انسانها د ر پيشگاه خد اوند يكسانند . او خالق همه است و همه مخلوق و بند ه او هستند ، اصل برابري انسانها و اينكه تنها امتياز فرد ي نسبت‏به فرد د يگر بر معيار و قاعد ه تقوا و پاكي از انحراف و خطاست، بنابراين با هر چيزي كه برابري را د ر جامعه بر هم مي‏زند و امتيازات پوچ و بي‏محتوا را د ر جامعه حاكم مي‏سازد بايد مبارزه كرد .»۱۳ ‏
انسان د ر اد يان الهي و مذهب اسلام رها شد ه نيست‏بلكه مسئول و متعهد است و نمي‏تواند نسبت‏به تبعيض‏هاي جامعه د ر ابعاد مختلف كه باعث فساد فرد ي و اجتماعي مي‏شود بي‏تفاوت باشد . هر فساد بيانگر تجاوز به حد ود الهي است، وقتي انسان اين تعد ي به حد ود الهي را مشاهد ه مي‏كند بايد قيام كند و به طرق مختلف - زباني يا عملي - مخالفت‏خود را نشان د هد . هد ف همه اين قيامها گسترش توحيد است چون فساد ها، ظلم‏ها و تبعيض‏ها همه مانع گسترش توحيد و اجراي احكام الهي هستند ، يك مسلمان به تبع اوليا خود بايد با اين موانع مبارزه كند . شاه و نظام پهلوي سمبلي از طاغوت و عامل فساد د ر جامعه بود ند و مانع گسترش د ين و توحيد . بر اساس اسلام يك مسلمان بايد با چنين نظامي مبارزه كند و اين مبارزه خود يك تكليف الهي است و نمي‏توان از آن سر باز زند : ‏
‏ـ «اســلام د اشت فراموش مي‏شد ، اسلام را د اشتند منهد م مي‏كرد ند ، قرآن را د اشتند زير چكمه‏ها از بين مي‏برد ند . . .»۱۴
‏ـ «اگر كسي ببيند محمد رضاخان را كه اين اوصاف را د ارد و سكوت كند ، جايش جاي محمد رضا خان است د ر جهنم، ولو نماز شب بخواند و يك عالم باشد . ولو تمام عمرش را د ر اطاعت الله صرف كرد ه باشد . اگر د ر مقابل اين آد م ساكت‏بنشيند ، جايش [همان است].» ۱۵‏
پس انسان نبايد د ر مقابل نظامي كه برخلاف مذهب عمل مي‏كند ، سكوت كند ، بلكه با قيام بايد مخالفت‏خود را نشان د هد گرچه اين قيامها هد ف نيستند بلكه وسيله‏اي براي رفع مانع د ر گسترش توحيد هستند . ‏
‏ـ «مقصد اصلي اين بود كه توحيد را د ر عالم منتشر كنند . اين حق را د ر عالم منتشر كنند ، آنها مانع بود ند ، اينها مي‏د يد ند كه اين مانع را بايد برد اشت و به مقصد رسيد .»۱۶ ‏
مقصد همه مبارزات د ر توحيد خلاصه مي‏شود و اين برگرفته از كلام وحي است و آن الهي كرد ن جامعه است: ‏
‏«و قاتلوهم حتي لاتكون فتنه و يكون الد ين كله لله»۱۷ ‏
ـ نبرد كنيد با ايشان تا فتنه‏اي نباشد و د ين تماما براي خد ا باشد . ‏با چنين نگرشي است كه حضرت امام، هد ف اد اي تكليف خويش را الهي كرد ن جامعه مي‏د اند : ‏
‏ـ «ما نهضت را براي آن كرد يم كه اسلام و قوانين اسلام و قرآن و قوانين قرآن د ر كشور ما حكومت كند و هيچ قانوني د ر مقابل اسلام و قرآن عرض وجود نكند و نخواهد كرد .»۱۸ ‏
و حتي امام سقوط رژيم پهلوي را هد ف نمي‏د اند بلكه مقد مه براي اين امر مي‏كند : ‏
‏ـ «ملت ايران و ما مقصد مان اين نيست و نبود كه فقط محمد رضا برود ، رژيم سلطنتي از بين برود ، د ست اجانب كوتاه بشود ، اينها همه مقد مه بود . مقصد اسلام است. . . مقصود ما اين است كه هر جاي اين مملكت‏برويم اسلام را ببينيم. . .»۱۹
پس هد ف اصلي امام د ر اين قيام اسلام بود و به تبع آن شيوه‏ها و ابزارهاي آن هم بايد تابع هد ف باشد و به همين د ليل امام براي اد اي تكليف از هر ابزاري و شيوه‏اي استفاد ه نمي‏كند و با توجه به شناخت زمان و مكان ابزاري متناسب با هد ف را كه همان گسترش و اجراي احكام اسلامي است ‏به كار مي‏گيرد . براي شناخت‏شيوه و ابزارها مبارزاتي انقلاب اسلامي نمي‏توان با تطبيق شيوه‏هاي رايج د ر انقلابها و قيام ها و تشابه‏سازي آن، مفاهيم را بازشناسي كرد بلكه بايد با شناخت مفاهيم نظري و عملي اسلام كه د ر روش انبياء و ائمه متجلي شد ه است‏به پژوهش پرد اخت. رايج ترين روش مبارزه جهت رسيد ن به هد ف، روش سياسي، پارلماني و نظامي است و شيوه مبارزات فرهنگي كمتر مورد استفاد ه قرار گرفته است. اين روش را بيشتر د ر مبارزات انبياء و ائمه (عليهم السلام) و صالحين مي‏توان مشاهد ه كرد . ‏
● روش سياسي ‏
بعد از امضاء مشروطه توسط مظفرالد ين شاه و محد ود شد ن اختيارات شاه و باز شد ن فضاي سياسي، احزاب و گروهها سياسي منفعل بود ند و د ر مقطعي كه قد رت حاكميت و شخصيت‏ها، د ر چهارچوب قانون اساسي مبارزاتي را شروع نمود ند . د ر مقطعي كه پايه‏هاي استبد اد ي حاكميت قوي بود ، احزاب و گروههاي سياسي تضعيف مي‏شد ، احزاب، گروهها و شخصيتهاي سياسي قد رت خود را بازيافته و د ر قالب قانون اساسي با هيات ‏حاكمه براي بهبود شرايط اقتصاد ي، كاري، تامين حقوق صنفي، مد ني و اجتماعي به جد ل برمي‏خواستند . بيشتر آنها شامل مخالفين كلاسيك رژيم بود ند . احزابي مانند حزب تود ه كه د ر سال ۱۳۲۰ به رهبري سليمان ميرزا اسكند ري تشكيل شد براي قانوني كرد ن فعاليت‏خود وفاد اري خويش را به اصول قانون اساسي اعلام كرد و خواستار اجراي اصول كامل آن به صورت تضمين آزاد ي هاي د موكراتيك گرد يد . ۲۰ جبهه ملي كه د ر سال ۱۳۲۸ ضمن اعلام استقلال، د ر ماد ه اول اساسنامه مؤسسين آن، خود را حافظ قانون اساسي خواند . ۲۱ نهضت آزاد ي د ر سال ۱۳۴۱ با اعلام موجود يت، خود را مسلمان، ايراني، تابع قانون اساسي و مصد قي معرفي نمود . ۲۲ ‏
بعد از ۱۵ خرد اد سال ۱۳۴۲ تا سال ۱۳۵۶ اكثريت احزاب و گروههاي سياسي به علت جو اختناق، همه از عرصه سياسي كنار رفته و به صورت حاشيه‏اي نظاره‏گر تحولات بود ند . بررسي فعاليت آنها از مشروطه تا د وران انقلاب نشان مي‏د هد كه آنها نتوانستند با تود ه مرد م ارتباط عقيد تي و فكري برقرار كنند و ارتباط آنها با مرد م بيشتر ابزاري و تلاش آنها بيشتر د ر جهت كسب قد رت براي اهد اف خود بود . به همين د ليل وقتي ماهيت آنها فاش مي‏شد حمايت مرد م از آنها قطع مي‏گرد يد .
امام به چند د ليل روش سياسي را براي مبارزه نمي‏پذيرفت: اولا ايشان سلطنت را به رسميت نمي‏شناخت، اگرچه د ر مقطعي شاه را براي اجراي احكام اسلام نصيحت مي‏كرد كه براي اتمام حجت‏بود . شيوه همه انبياء و ائمه د ر مقابل طاغوت ابتد ا نصيحت و ارشاد بود ه است، تا حجتي بر هد ايت نباشد گرچه آنها به حق ايمان نمي‏آورد ند . ثانيا امام سلطنت را خلاف عقل و شعور انساني مي‏د انستند : ‏
‏ـ «اصلا قضيه سلطنت، يك مطلب خلاف عقلي است، خلاف شعور انسان است.»۲۳
‏ـ اين مواد قانون اساسي و متمم آن كه مربوط به سلطنت و ولايتعهد ي و امثال آن است كجا از اسلام است؟ اينها همه ضد اسلامي است. ناقض طرز حكومت و احكام اسلام است. سلطنت و ولايتعهد ي همان است كه اسلام بر آن خط بطلان كشيد ه، . . . سلطنت و ولايتعهد ي همان طرز حكومت‏شوم و باطلي است كه حضرت سيد الشهد اء (ع) براي جلوگيري از برقراري آن قيام فرمود و شهيد شد .»۲۴ ‏
قانون اساسي بعد از مشروطيت د ستاويزي براي مشروعيت‏بخشيد ن به سلطنت‏بود نه وسيله‏اي براي اجراي عد الت و تامين حقوق ملت. د ر طول مد ت مشروطه چقد ر به اصول آن عمل شد ه است؟ شاه وقتي كه قانون اساسي را با عملكرد خود نقض مي‏كرد چگونه مي‏توانست‏حامي و نگهبان آن باشد ؟ آيا التزام احزاب و گروههاي سياسي به قانون اساسي چيزي جز پذيرش سلطنت و خانواد ه پهلوي بود ؟ د ر صورتي كه امام برگشت‏به قانون اساسي را امري منحط مي‏د اند . ‏
‏ـ «برگشت‏به قانون اساسي، همان برگشت‏به رژيم سلطنتي منحط است كه امري است كهنه شد ه و ارتجاعي و اين قابل برگشت نيست.»۲۵ ‏
علاوه بر آن علت د يگر عد م بازگشت‏به قانون اساسي را بايد د ر عملكرد شاه جستجو كرد . ‏
‏ـ « ما حالا فرض كنيم، يك نفر آد مي كه سلطنت قانوني د اشته باشد به حسب قانون اساسي، اگر به يك ملت‏خيانت كرد ، اگر تخلف از قوانين اساسي كرد اين عزل است، اين د يگر سلطان نيست.»۲۶ ‏
● اما موارد نقض قانون اساسي چيست؟ ‏
‏ـ «شاه از مشروطه و قانون اساسي د م مي‏زند ، د ر صورتي كه خود او د ر رأس مخالفين قانون اساسي و مشروطيت، اساس مشروطه را از بين برد ه است. نمونه بارز آن مصاحبه و جنجال اخير، يعني اجبار ملت‏به ورود د ر حزب نقض قانون اساسي است. اجبار مرد م به تظاهر د ر موافقت و پايكوبي و جنجال د ر امري كه مخالف خواسته آنهاست نقض قانون اساسي است. سلب آزاد ي مطبوعات و د ستگاههاي تبليغاتي و اجبار آنها به تبليغ برخلاف مصالح كشور نقض قانون اساسي است. تجاوز به حقوق مرد م و سلب آزاد ي هاي فرد ي و اجتماعي نقض قانون اساسي است. انتخابات قلابي و تشكيل مجلس فرمايشي، محو مشروطيت و نقض قانون اساسي است. ايجاد پايگاههاي نظامي و مخابراتي و جاسوسي براي اجانب مخالف با مشروطيت است، مسلط نمود ن اجانب و عمال كثيف آنها از قبيل اسرائيل بر بهترين اراضي مملكت و كوتاه كرد ن د ست ملت از آن، نقض قانون اساسي و خيانت‏به كشور است. اجازه سرمايه‏گذاري به اجانب و مسلط كرد ن آنها بر تمام شئون مملكت و غارت ذخاير نفتي به اسم «حاكميت ملي» و كوتاه كرد ن د ست ملت از فعاليتهاي اقتصاد ي خيانت‏به ملت و نقض قانون اساسي است. مصونيت د اد ن به اجانب و عمال آنها مخالف با مشروطه و قانون اساسي است، و اصولا د خالت‏شاه - كه بر حسب نص قانون اساسي مقام غيرمسئولي است - د ر امور كشور و قواي مملكت‏بازگشت‏به د وران سياه استبد اد و نقض قانون اساسي است.»۲۷ ‏
برخورد سياسي با چنين رژيمي هرگز منجر به نتيجه نخواهد شد چون امام د ر ابتد اي قيام تلاش گسترد ه‏اي انجام د اد تا از مسير سياسي و با نصيحت و پند اخلاقي، رژيم را به اجراي احكام اسلامي ملزم كند ولي حاكميت طاغوتي پهلوي سركش‏تر از آن بود كه به اين نصايح امام گوش د هد تا جايي كه د ر قضيه كاپيتولاسيون با تبعيد امام جامعه را از روشنگري وي محروم كرد . حمله رژيم به فيضيه و كشتار مرد م د ر ۱۵ خرد اد ۱۳۴۲ و تبعيد امام د ر واقع پايان د اد ن خشونت‏آميز به يك حركت‏سياسي مسالمت‏آميز بود كه رژيم وابسته به د يكتاتوري پهلوي تحمل آن را ند اشت. ‏
مبارزه پارلماني يكي از شيوه‏هايي كه مي‏توان قد رت سياسي و اجرايي جامعه را به د ست آورد و تغييري د ر نظم و نظام آن ايجاد كرد ، بد ست گرفتن مجلس با تعد اد اكثريت نمايند گان است. منشا اين حركت راهبرد ي د ر غرب بعد از انقلاب صنعتي انگلستان و انقلاب فرانسه بوجود آمد و د ر ايران با پيروزي مشروطه اولين د وره مجلس شوراي ملي د ر سال ۱۲۸۵ (ه. ش) افتتاح شد . و تا پيروزي انقلاب اسلامي بيست و چهار د وره را گذراند . مد ت د وره نمايند گي تا سال ۱۳۳۵ (ه. ش) د و سال و بعد از آن به چهار سال تغيير يافت. رقابت د ولتهاي خارجي د ر ايران بخصوص از سوي د ولت روس و انگليس باعث‏شد كه طرفد اران اين د و قد رت نگذارند مجلس استقلال واقعي خود را باز يابد و د ر طول هفد ه سال اول موجود يت‏خود از سال ۱۲۸۵ تا ۱۳۰۲ مجلس به مد ت شش سال و نيم كار كرد و تنها مجلس د وره چهارم بود كه د ر سال ۱۳۰۱ يك د وره كامل را پشت‏سر گذاشت و بعد از روي كار آمد ن رضاخان د ر طول هجد ه سال يعني از د وره پنجم تا سيزد هم يك مهر پلاستيكي د ر د ست رضاخان بود و حتي به اعتراف محمد رضا پهلوي ليست نمايند گان از سفارتخانه انگليس مي‏آمد ، از سال ۱۳۲۰ با استعفاي رضاخان تا سال ۱۳۴۰ مجلس محل رقابت جناحهاي مختلف بخصوص طرفد اران روس و انگليس براي كسب قد رت و حذف رقيب بود . حزب تود ه د ر د وران مجلس چهارد هم اعلام د اشت كه «حزب ما براي آنكه مرام خود را اجرا كند تنها وسيله‏اي را كه صحيح مي‏د اند ، موفقيت پارلماني و پيروزي د ر انتخابات است» ۲۸ حتي گروههاي مذهبي به رهبري آيت‏الله كاشاني هم براي بد ست گرفتن قد رت از طريق مجلس تلاش مي‏كنند و حاصل اين تلاش ملي كرد ن صنعت نفت د ر ايران بود . از سال ۱۳۴۰ مجلس كاملا مطيع و به صورت يك اهرمي د ر د ست‏شاه قرار مي‏گيرد . امام د ر طول حيات سياسي‏اش نظاره‏گر فراز و فرود مجلس بود . ايشان د ر همين زمينه اعلام مي‏د ارد : ‏
‏ـ «اصلاً د ر تمام د وره مشروطيت‏يك مجلس قانوني ما ند اشتيم. يك مجلسي كه همان قانون اساسي اين مجلس را قبول بكند . . . . يكي از چيزهايي كه د ر متمم قانون اساسي [است] اين است كه بايد پنج نفر از مجتهد ين به تعيين مراجع تقليد ، پنج نفر مجتهد د ر مجلس نظارت كند ، اگر نباشد قانوني نيست مجلس. و د ر طول تاريخ مشروطيت همان اول يك همچو چيزي شد ه است . حالا تمام يا نيمه‏تمام نمي‏د انم. ليكن د ر اين مد تي كه ما خاطر د اريم كه تقريبا حد ود شصت‏سالش را من ياد م است، اين مسائل نبود . نه اين پنج نفر اصلا د ر مجلس رفتند ، نه مرد م اطلاع د اشتند از اينكه كسي را وكيل بكنند . و اگر هم د ر بعضي از جاها، مثلا تهران گاهي وقتها يك نفر را وكيل مي‏كرد ند ، مرد م وكيل مي‏كرد ند اما د ر ساير جاها و تهران هم بيشترش، شايد وكلايش هيچ ارتباط به مرد م ند اشت. همه‏اش تعينش از طرف خود د ستگاه بود . و د ر اين زمان هم كه همه ما مي‏د انيم و همه شما هم مي‏د انيد كه هيچ ابد ا وكيل ملي ما ند اشتيم [و] يك نفر، از اينها كه الان د ر مجلس هستند يا بود ند اينها از طرف ملت نبود ند . هيچ كد امشان از طرف ملت نبود ند ، اينها همه از طرف د ولت‏بود و نصب د ولت‏بود . »۲۹
آيا د ر چنين وضعيتي مجلس ابزار كارآمد ي براي مبارزه خواهد بود ؟ اصولا مبارزه پارلماني د ر جامعه‏اي به ثمر مي‏نشيند كه انتخابات د ر آن جامعه آزاد و مجلس مستقل باشد . نمايند گان از طرف مرد م با شناخت كافي انتخاب شوند و زبان گوياي مرد م و تحصيل‏كنند ه حقوق آنان باشند و مهمتر از همه د رد د ين و اجراي احكام الهي را د ر جامعه د اشته باشند . د ر كد ام يك از د وره‏هاي مجلس نمايند گان چنين بود ند ؟ د ر كد ام د وره انتخابات آزاد برگزار شد و نمايند گان واقعي به مجلس راه يافتند ؟ مگر همين مجلس قد رت را د ر خانواد ه رضاخان تثبيت نكرد ؟ مگر همين مجلس قانون كاپيتولاسيون را تصويب نكرد و باعث تبعيد امام نشد ؟ مگر همين مجلس نائب‏السلطنه بود ن فرح را تصويب نكرد ؟ د ر كد ام د وره مجلس نسبت‏به جنايات رژيم اعتراض شد و مجلس بخاطر آن تعطيل گرد يد ؟ آيا چنين مجلسي مي‏تواند به عنوان ابزار مبارزه يك تحول عظيمي چون انقلاب اسلامي قرار گيرد ؟ ‏
‏ـ از زمان رضا شاه تا حالا، ما هيچ روزي يك مجلسي كه مرد م با اختيار خود شان بروند [كنار] صند وق راي بد هند ، همچو مجلسي هيچ وقت ما ند اشتيم تا الان. »۳۰ ‏
امام چگونه مي‏تواند از نمايند گاني كه نمايند ه واقعي مرد م نيستند و اكثرشان يا وابسته هستند يا براي منافع شخصي تلاش مي‏كنند ، استفاد ه كند ؟ امام به د نبال كسب قد رت نيست‏بلكه به د نبال بيد اري مرد م و هد ايت آنها د ر مسير حق است و اين از طريق مبارزات پارلماني ميسر نيست. ‏
● مبارزه مسلحانه ‏
مبارزه مسلحانه و شيوه قهرآميز آخرين تلاش براي كسب قد رت و رسيد ن به هد ف است. اين شيوه و الگوي مبارزاتي بعد از انقلاب اكتبر ۱۹۱۷ روسيه د ر تحولات سياسي شكل گرفت. قيام مسلحانه عليه د ولت مركزي و نيروهاي بيگانه د ر ايران بعد از مشروطه شروع شد و علت آن وابسته بود ن د ولتها، حضور بيگانگان د ر ايران و حمايت آنها از د ولتهاي د ست‏نشاند ه بود . قيام ميرزا كوچك خان جنگلي، محمد تقي‏خان پسيان، خياباني و مرد م جنوب ايران نمونه‏هاي بارزي از اين حركت است. د ر د وره استبد اد د هه ۲۰ تا ۴۰ حركت مسلحانه فد ائيان اسلام از ويژگيهاي خاص برخورد ار است و ماهيتا با حركت مسلحانه گروههاي چپ كه بعد از ۱۵ خرد اد د ر ايران شكل گرفت متفاوت است. جنايت رژيم د ر كشتار ۱۵ خرد اد و تبعيد حضرت امام د ر ۱۳ آبانماه ۱۳۴۳ فقط يك سركوبي خشن عليه ملت مسلمان و رهبري آن نبود بلكه نتايجي د يگر را د ر ميان گروهها، احزاب و افراد سياسي و مبارز بجاي گذاشت و سرخورد گي از مبارزات را از يك سو و تغيير شيوه آن را از سوي د يگر به همراه د اشت. بعضي جوانان براي رهايي از اين سرخورد گي و بن‏بست‏با الهام از مبارزات مرد م كوبا، الجزاير، ويتنام و. . . راه مبارزه مسلحانه را انتخاب كرد ند . اين شيوه به د لايلي د ر جامعه نتايج مثبتي ند اشته و امام هم با اين شيوه موافقت نكرد ند . ‏ اين عد م موافقت با مبارزه مسلحانه را مي توان به اجمال د ر موارد زير خلاصه كرد :
‏۱) مبارزه مسلحانه با شيوه انبياء (ص) و ائمه (ع) كه هد ف آنها بيد اري و الهي كرد ن جامعه است و با مباني نهضتهاي الهي مغايرت د ارد . ‏
‏۲) رژيم پهلوي پايه و ستون نظامي غرب بخصوص امريكا د ر خاورميانه بود و فقط از امريكا نزد يك به شصت‏هزار مستشار نظامي د ر رد ه‏هاي مختلف د ر ارتش خد مت مي‏كرد ند و از نظر ساز برگ نظامي و لجستيكي ايران د ر رتبه پنجم ارتش‏هاي جهان قرار د اشت و به عنوان ژاند ارم منطقه عمل مي‏كرد . برخورد با چنين سيستم نظامي غيرممكن بود . ‏
‏۳) د ر د رون ارتش همه نيروهاي نظامي ايران طرفد ار رژيم شاه نبود ند و عمد ه نيروهاي آن را سربازان وظيفه تشكيل مي‏د اد ند كه از طبقات مختلف جامعه براي گذراند ن خد مت د و ساله سربازي به نظام فراخواند ه مي‏شد ند . اگر جنگ مسلحانه رخ مي‏د اد ارتش براي د فاع از هويت‏خويش روي د ر روي ملت قرار مي‏گرفت و اين نظريه را بيشتر نيروهاي چپ د ر ايران د امن مي‏زد ند . ‏
‏حضرت امام مي فرمود ند : «شما مي‏د انيد كه سابق بنابراين بود كه ارتش را د ر مقابل ملت قرار بد هند . »۳۱ ‏د ر چنين صورتي تلفات انساني و اقتصاد ي بسيار زياد بود . با يك مقايسه ميان انقلاب ايران و نيكاراگوئه كه همزمان با انقلاب ايران رخ د اد ، ميزان خسارات مشخص مي‏شود . ‏
‏»د ر انقلاب نيكاراگوئه شورش مسلحانه موجب شد كه تلفات انساني اين كشور چهار برابر ايران باشد ، د ر حالي كه جمعيتش يك د هم ايران بود . « (۳۲) ‏
‏۴) هد ف گروههاي ماركسيستي و يا شبه ماركسيستي اين بود كه با حركت مسلحانه تود ه مرد م را به شورش عليه رژيم و ارتش واد ار كنند و خود رهبري اين حركت را بد ست آورند . د ر صورتي كه تجربه نشان د اد ه است كه نه مرد م اقبالي به اين حركت د اشتند و نه آنها توانستند كاري جز تلفات انساني به بار آورند . ‏
امام با شناختي كه از ارتش و مرد م د اشت‏با مبارزه مسلحانه موافقت نكرد ند . وقتي از ايشان سؤال مي‏شود اگر تمام راهها بسته شود فرمان جهاد مسلحانه را مي‏د هيد ، ايشان جواب مي‏د هند : ‏
‏«اگر تمام راه‏ها بسته شود ، مساله مورد مطالعه قرار خواهيم د اد ولي با شناختي كه من از ارتش د ارم به اين مرحله نخواهد رسيد . » ۳۳
ايشان با تبليغات و شعارهاي روحي و عاطفي مثل «ما به شما گل د اد يم شما به ما گلوله»، « براد ر ارتشي، چرا براد ر كشي» و. . . توانست ارتش را از حمايت رژيم پهلوي جد ا كند و به سوي مرد م بكشاند و تلاش همه آناني كه مي‏خواستند ارتش را روي د ر روي ملت قرار د هند خنثي كند و د ر نتيجه ، انقلاب را با همان شيوه انبيايي خويش يعني تبليغ اد امه د هند : ‏
‏ـ «ملت ايران موظف است كه به د رجه‏د اران و افسران و صاحب‏منصبان شريف احترام بگذارند . توجه د اشته باشند كه چند نفر ارتشي خائن نمي‏توانند اكثريت ارتش را آلود ه كنند . حساب اين چند نفر ارتشي خونخوار معلوم و از حساب ارتش ايران جد است، ارتش از ملت است و ملت از ارتش و با رفتن شاه خائن خللي بر آن وارد نخواهد شد . » ۳۴ ‏

سيد محمد هاشمي تروجني
پي‏نوشت ها: ‏
‏۱. امام خميني، كشف الاسرار، ص ۹ ‏
‏۲. امام خميني، صحيفه امام، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام، ج ۴، ص ۱۳۹ ‏
‏۳. سوره نساء: آيه ۷۶ ‏
‏۴. الانشقاق: آيه ۶ ‏
‏۵. امام خميني، صحيفه نور، ج ۲، ص ۲ ‏
‏۶. سبا: آيه ۴۶ ‏
‏۷. امام خميني، صحيفه امام، ج ۱، ص ۲۲ - ۲۱ ‏
۸. همان، ج ۳، ص ۴۲۲ ‏
‏۹. صحيفه نور، ج ۵، ص ۱۱۶ ‏
‏۱۰. صحيفه نور، ج ۳، ص ۲۳۷ ‏
‏۱۱. امام خميني، كلمات قصار، ص ۵۰ ‏
‏۱۲. امام خميني، صحيفه نور، ج ۱۳، ص ۳۲. ‏
‏۱۳. صحيفه امام، ج ۵، ص ۳۸۸ ‏
‏۱۴. امام خميني، صحيفه نور، ج ۵، ص ۱۴۰ ‏
‏۱۵. امام خميني، صحيفه امام، ج ۵، ص ۱۹۹ ‏
‏۱۶. امام خميني، صحيفه نور، ج ۷، ص ۴۴ ‏
‏۱۷. سوره انفال: آيه ۳۹ ‏
‏۱۸. صحيفه امام، ج ۹، ص ۱۶۴ ‏
‏۱۹. امام خميني (ره) ، كلمات قصار، ص ۳۵ ‏
‏۲۰. الموتي، ضياءالد ين: فصولي از تاريخ مبارزات سياسي و اجتماعي ايران جنبشهاي چپ، تهران، چاپخش ص ۳۴۹ ‏
‏۲۱. مد ني، سيد جلال‏الد ين; تاريخ سياسي معاصر ايران، د فتر انتشارات اسلامي، ج ۱، ص ۳۴۷ ‏
‏۲۲. همان ماخذ: ص ۶۰۱ ‏
‏۲۳. صحيفه نور، ج ۴، ص ۲۵۱ ‏
‏۲۴. امام خمينـي، ولايت فقيــه، مؤسسه تنظيـــم و نشــــر آثار امام خميني (س) ، چ چهارم، ۱۳۷۵ ص ۸ ۷ ‏
‏۲۵. صحيفه امام، ج ۳، ص ۵۱۴ ‏
‏۲۶. صحيفه نور، ج ۳، ص ۱۹۲ ‏
‏۲۷. صحيفه امام، ج ۳، ص ۴- ۷۳ ‏
‏۲۸. (گروه جامي) ، گذشته چراغ راه آينــد ه، ققنــوس ۱۳۷۷، چ ششم، ص ۱۴۳ ‏
‏۲۹. صحيفه امام، ج ۵، ص ۶۲ ‏
‏۳۰. صحيفه امام، ج ۴، ص ۱۳۹ ‏
‏۳۱. صحيفه امام، ج ۱۰، ص ۳۲۵ ‏
‏۳۲. جان فوران، مقاومت‏شكنند ه. . . ، احمد تد ين، تهران، رسا، ۱۳۷۸، چ د وم، ص ۵۸۴ ‏
‏۳۳. صحيفه امام، ج ۴، ص ۱۷۱ ‏
‏۳۴. صحيفه امام، ج ۵، ص ۴۲۸ ‏
روزنامه اطلاعات