مروری بر زندگی شهید «سیدمرتضی آوینی» در سالروز شهادتش
چکیده‌ای از زندگینامه شهید آوینی:
سید مرتضی آوینی مستندساز، عکاس، روزنامه نگار، نویسنده و نظریه پرداز «سینمای اسلامی» ایرانی بود. وی در سال 1344 در دانشگاه تهران در رشته معماری تحصیل کرد. در طول انقلاب ایران، آوینی فعالیت هنری خود را به عنوان کارگردان فیلم‌های مستند آغاز کرد و از فیلمسازان برجسته جنگی به شمار می‌رفت. او بیش از 80 فیلم درباره جنگ ایران و عراق ساخت. به گفته اگنس دیویکتور، آوینی روش‌های اصلی فیلمبرداری را ابداع کرد و جنبه باطنی جنگ ایران و عراق را براساس اندیشه عرفانی شیعه به تصویر کشید. بیشتر کارهای او به بازتاب نحوه درک بسیجی‌ها از جنگ و نقش آنها در آن اختصاص داده شد. مشهورترین اثر وی مجموعه مستند «روایت فتح» است که در طول جنگ ایران و عراق فیلمبرداری شد. وی در سال 1372 در حین فیلمبرداری بر اثر انفجار مین شهید شد.
آیت الله علی خامنه ای پس از شهادت آوینی، وی را سید شهیدان اهل قلم اعلام کرد. بیستمین روز فروردین به افتخار وی «روز هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شده است.
سنین جوانی و تحصیل سید مرتضی آوینی:
شهید آوینی در سال 1326 در شهرری، در جنوب تهران، در خانواده‌ای مسلمان از طبقه متوسط متولد شد. او دوره ابتدایی و راهنمایی را در زنجان، کرمان و تهران گذراند. آوینی در سال 1344 وارد دانشگاه شد و مدرک کارشناسی ارشد معماری را از دانشگاه تهران گرفت.
مسعود بهنود شیوه زندگی آوینی در دوره‌ای که در تهران تحصیل می‌کرد را به شرح زیر توصیف کرد: "برای مدتی او هیپستر شد. موهای خود را بلند کرد و شروع به پوشیدن شلوار جین، دستبند کرد." بهنود در ادامه استدلال کرد که شیوه زندگی آوینی پس از سال 1357 تغییر کرد، زمانی که آوینی به ادبیات و مسائل معنوی علاقه‌مند شد. دوستان و همکلاسی‌های آوینی بعداً گفتند که سبک زندگی و باورهای شخصی او پس از انقلاب ایران در سال 1357 تغییر کرده است.
شهرزاد بهشتی، یکی از دوستان آوینی در دوران حضورش در دانشگاه، بعداً گفت که "آوینی قبل و بعد از انقلاب شخص بسیار متفاوتی شد". پس از انقلاب، آوینی نوشتن را رها کرد و تمام نوشته‌های خود را به قصد اعلام نابودی "خود" سوزاند. پس از انقلاب، آوینی با ایدئولوژی آیت الله خمینی آشنا شد. او به عنوان پیرو خمینی توصیف شد، اما شاگرد نزدیک او نبود.
کار هنری شهید آوینی:
به گفته اگنس دیویکتور، استاد دانشگاه سوربن که متخصص سینمای ایران است، آوینی به جای ورود به عرصه سیاست مانند بسیاری از همکارانش، و با توانایی انجام این کار، با ساخت فیلم‌های مستند در انقلاب ایران شرکت کرد. سپس به تیم تلویزیونی جهاد ساختمانی پیوست. فیلمسازی او دارای هدف ایدئولوژیک توصیف شده است. وی رئیس واحد تلویزیونی جهاد، یک واحد فیلم مستند بود که هم از کانال 1 صدا و سیما و هم از جهاد ساختمانی حمایت می‌کردند. به گفته آوینی، موقعیت وی بین دو موسسه "معلق" شد و اگر این نبود، هیچ یک از فیلم‌ها ساخته نمی‌شد. آوینی بیش از 80 فیلم در مورد جنگ ایران و عراق ساخت و از عوامل اصلی مستندسازی جنگ به شمار می رود. در طول جنگ و به ویژه نبرد خرمشهر، آوینی تصمیم گرفت وقایع را ضبط کرده و فیلم های تبلیغاتی بسازد.
سبک فیلم‌های شهید آوینی:
"فیلمبرداری از چیزی متفاوت" سیاست ویراستاری آوینی در مجموعه مستندهایش بود. او با خدمه‌ای از جوانان داوطلب آماتور کار می کرد. از آنجا که او آثار خود را بر اساس گسست از گذشته امپراتوری بنا کرده بود، نمی توانست با تیمی که زیر نظر محمدرضا شاه تشکیل شده بود کار کند یا از روش‌های قدیمی تلویزیون ایران استفاده کند که از سبک‌های آمریکایی استفاده می کردند.
آوینی اظهار داشته است که گروه‌های فیلمبرداری او سعی کرده اند از "جعل شلخته" اکثر گزارش‌های تلویزیون خبر جلوگیری کنند. او از تیم های خود خواسته بود که برای مدت طولانی در مجموعه بمانند و برای کشف و برخورد با "دیگری" وقت بگذارند. او سعی کرد با به حداقل رساندن استفاده از جلوه های سینمایی، واقع گرایی را حفظ کند و از به تصویر کشیدن عاداتی که رزمندگان هنگام فیلمبرداری فرا گرفته بودند، جلوگیری کرد. آوینی به ندرت از پیروزی های بزرگ فیلم می گرفت و به سختی های مسائل استراتژی یا نظامی علاقه مند بود. مستندهای او تقریباً منحصر به نحوه نگرش داوطلبان (بسیجی) و درگیری و مشارکت آنها بود.
روایت فتح از آثار شهید آوینی:
روایت فتح یک مستند "مادام العمر" از جنگ ایران و عراق بود که بر زندگی روزمره سربازان ایرانی تمرکز داشت. این مجموعه شامل پنج سری بود و به جنبه های معنوی جنگ می پرداخت. این فیلم "یک تجربه معنوی مادام العمر" را از طریق روایت ایدئولوژیکی خود به تصویر کشید.
آثار نظری
دستخط امضا شده آوینی که روی آن نوشته شده بود: "ما این توهم را داریم که ما ماندیم اما شهدا رفتند. اما حقیقت این است که زمان ما را با خودش برد، اما شهدا ماندند."
او یک سری مقاله در مجله سوره در نقد تمدن غرب نوشت، موضوعی که بعداً مورد توجه فیلم او سراب قرار گرفت.
به گفته دیویکتور، آوینی یک روشنفکر و نظریه پرداز بود که بر روی آشتی رژیم اسلامی ایران با مدرنیته سیاسی و زیبایی شناختی کار کرد. آثار آوینی شباهت هایی با اندیشمندان قرن 19 در جهان اسلام داشت که احساس می کردند به کارگیری تکنیک های سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی غربی در خدمت هنر معنوی ضروری است. با این حال ، آوینی گفت که هنرمندان باید بتوانند آنچه را که وی به عنوان طبیعت ناپسند تکنیک های مدرن توصیف می کند ، به کار گیرند تا از آنها در هنر انقلابی معنوی استفاده کنند. وی در کنفرانسی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت هنر غرب محفظه ای است که می تواند هرگونه محتوایی را بپذیرد و می توان اندیشه دینی را بدون تغییر یا خیانت به آن وارد کرد.
شهادت سید مرتضی آوینی :
شهید آوینی در بیست فروردین ماه سال 1372 بر اثر انفجار مین در فکه، در شمال غربی استان خوزستان، بر اثر ترکش مین به شهادت رسید. پیکر شهید سید مرتضی آوینی ۲۲ فروردین با حضور مقام معظم رهبری و هنرمندان و نویسندگان تشییع و در گلزار شهدای بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.
آثار شهید آوینی :
فیلم های منتخب :
– شش روز در ترکمن صحرا
– سیل خوزستان
– خان گزیده ها
– حقیقت
– با دکتر جهاد در بشاگرد
– هفت قصه از بلوچستان
– با تیپ المهدی در محور رأس البیشه
– شیر مردان خدا! کرب‌وبلا در انتظار است
– روایت فتح
– شهری در آسمان
کتاب های شهید آوینی :
– هر آنکه جز خود
– آئینه جادو
– توسعه و مبانی تمدن غرب
– گنجینه آسمانی
– یک تجربه ماندگار
– فردایی دیگر
– حلزون های خانه به دوش
– رستاخیز جان
– آغازی بر یک پایان
– فتح خون
– امام و حیات باطنی انسان
– با من سخن بگو دوکوهه
– مرکز آسمان
– نسیم حیات
– سفر به سرزمین نور
– انفطار صورت (در باب مبانی نظری هنر)
وی همچنین آثار منتشر نشده ای در حوزه ی ادبیات دارد.
